-ΟΙ ΚΑΒΕΙΡΟΙ-

-ΟΙ ΚΑΒΕΙΡΟΙ-


Ο Ήφαιστος και η Καβειρώ, η κόρη του Πρωτέα, είχαν αποκτήσει γιους, που τους έδωσαν το όνομα Κάβειροι.
Είναι δύσκολο να σχηματίσουμε μια ακριβή ιδέα για τη φύση αυτών των προσώπων. Ένα μυστήριο τους περιβάλλει που και οι πιο σοφές διατριβές δεν έχουν κατορθώσει να το διαλύσουν ικανοποιητικά.
Πιο εύλογη φαίνεται να είναι η υπόθεση πως οι Κάβειροι ήταν ηφαιστειακά πνεύματα και πως η αρχαιότατη λατρεία τους διαδόθηκε με τους Πελασγούς σε ολόκληρη την Ελλάδα.
Τα σπουδαιότερα χνάρια της λατρείας των Καβείρων τα βρίσκουμε στα νησιά της Λήμνου και της Σαμοθράκης. Η Λήμνος ήταν το κυριότερο κέντρο της λατρείας του Ηφαίστου, που, καθώς πίστευαν είχε εισαχθεί από τους Κάβειρους στο νησί. Έφταναν να τους θεωρούν προγόνους του ανθρωπίνου γένους κι εφευρέτες της ναυτιλιακής τέχνης, πράγμα που εξηγεί την προς τους ναυτικούς ευμένειά τους.
Στη Σαμοθράκη, οι τελετές προς τιμή των Καβείρων γίνονταν με μυστηριακό χαρακτήρα, που από άποψη σπουδαιότητας κατατάσσονται αμέσως μετά τα Ελευσίνια Μυστήρια. Δεν τους θεωρούσαν σ' αυτές τις τελετές μονάχα πνεύματα, μα και θεούς μεγάλους. Τα ονόματά τους ήταν Αξιέρος, Αξιόκερσα, Αξιόκερσος, που, κατά το συγγραφέα που τα αναφέρει, αντιστοιχούν στα ονόματα της Δήμητρας, της Περσεφόνης και του Άδη.
Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης συνδέει την ίδρυση των μυστηρίων της Σαμοθράκης με το μύθο κάποιου κατακλυσμού, που είχε προκληθεί από την καταστροφή των αναχωμάτων του Εύξεινου Πόντου. Όλα τότε τα νησιά κατακλύστηκαν από τη θάλασσα, εκτός από την ψηλότερη κορυφή της Σαμοθράκης, όπου είχαν καταφύγει όσοι γλίτωσαν από την καταστροφή. Από ευγνωμοσύνη αφιέρωσαν όλο το νησί στους Καβείρους.
Στη συνέχεια ήρθαν στη Σαμοθράκη διάφορα ξακουστά πρόσωπα, όπως ο Δάρδανος, ο Ιασίων και η Αρμονία, παιδιά της Ατλαντίδος Ηλέκτρας και του Διός. Τα μυστήρια τα θεμελιώνει ο Ιασίωνας, ο Δάρδανος ιδρύει στη γειτονική ακτή το βασίλειο της Τροίας και η Αρμονία παντρεύεται το Θηβαίο ήρωα Κάδμο. Ο Ηρακλής, ο Ιάσονας, οι Διόσκουροι, ο Ορφέας, όπως και ο Οδυσσέας αλλά και ο Αγαμέμνονας πήγαν, κατά την παράδοση, στη Σαμοθράκη και μυηθήκαν στα μυστήριά της. Οι τελετές των μυστηρίων μας είναι ελάχιστα γνωστές.
Ο Francois Lenopmant γράφει "ήταν ένα σύνολο από ιερουργίες που περιβάλλονταν από δεισιδαίμονα σεβασμό κι ένας αυστηρότατος νόμος απαγόρευε ν' αποκαλυφθούν στους αμύητους. Ένα σύνολο από τελετές και ιερά θεάματα, που τα συνόδευαν λόγια αινιγματικά, που η νοημοσύνη του μύστη όφειλε να βρει το βαθύτερο νόημά τους.. Στο προφορικό τυπικό οι μύστες άκουγαν και έλεγαν τα αληθινά ονόματα των θεών των μυστηρίων, που τα έκρυβαν από τους αμύητους.. Υπήρχαν δύο βαθμοί μυστών, που, σίγουρα, θα αντιστοιχούσαν σε δύο διαφορετικούς βαθμούς μύησης".
Οι μύστες φόρεγαν στο κεφάλι τους στεφάνι από φύλλα ελιάς, όπως και μια κόκκινη ταινία που είχε τη δύναμη να σώσει από τους πιο μεγάλους κινδύνους. Διηγούνταν ότι, όταν στασίασε ο στρατός του Αγαμέμνονα, είχε αρκέσει να παρουσιαστεί ο βασιλιάς μπροστά του με ζωσμένο το μέτωπό του με αυτή την ταινία της Σαμοθράκης, για να αποκατασταθεί η τάξη. Μα και ο Οδυσσέας επίσης σώθηκε σ' ένα ναυάγιο, όπου κινδύνευε να πνιγεί, όταν έζωσε τη μέση του μ' αυτήν ακριβώς την ταινία.
Μια από τις σπουδαιότερες πλευρές των μυστηρίων της Σαμοθράκης ήταν οι ιεροτελεστίες του καθαρμού. Εκτελούσε την υπηρεσία αυτή ένας ειδικός ιερέας, που υπέβαλλε, πριν δώσει άφεση αμαρτιών, τους πιστούς σ' ένα είδος εξομολόγησης, που αυτοί προσπαθούσαν να την αποφύγουν με διφορούμενες απαντήσεις. Όταν παρουσιάστηκε ο Λύσανδρος μπροστά στον ιερέα, του ζητήθηκε να εξομολογηθεί το μεγαλύτερο αμάρτημα της ζωής του. Ο πονηρός Λακεδαιμόνιος ρώτησε τότε τον ιερέα, "εσύ ή οι θεοί ζητούν να το μάθουν;" Κι όταν ο ιερέας απάντησε, "οι θεοί", ο Λύσανδρος είπε απλά, "τραβήξου τότε από δω. Αν με ρωτήσουν οι θεοί, θα τους πω τότε την αλήθεια".
Σε ορισμένες περιστάσεις οι ίδιοι οι Κάβειροι αναλάβαιναν τον ρόλο του καθαρμού. Σχετικά μ' αυτό διηγούνταν, πως κάποτε μια θυγατέρα του Διός και της Ήρας είχε κλέψει από τη μητέρα της το κουτί με τ' αρώματα κι ύστερα το έσκασε για να γλιτώσει από τη μητρική οργή. Φθάνοντας στη Σαμοθράκη ζήτησε άσυλο πρώτα στο σπίτι μιας γυναίκας που μόλις είχε γεννήσει, ύστερα προσπάθησε να κρυφτεί μέσα σε μια νεκρική πομπή. Ο Δίας τη λυπήθηκε και πρόσταξε τους Καβείρους να τη οδηγήσουν στις όχθες του ποταμού του Άδη και να την υποβάλουν σε καθαρμό. Κι έπειτα από τον καθαρμό η κόρη ονομάστηκε Εκάτη.
Η Σαμοθράκη έπαιζε το ρόλο πραγματικού ασύλου. Εκεί πήγε η Αρσινόη η Φιλάδελφος να κρυφτεί, για να απαλλαγεί από την καταδίωξη του Πτολεμαίου του Φιλάδελφου. Πολλά πρόσωπα κατέφυγαν στην Σαμοθράκη για να αποφύγουν τους εχθρούς τους. Όλο το χρόνο γινόντουσαν εκεί τελετουργικές γιορτές για την λατρεία των Καβείρων. Το μεγάλο πανηγύρι γιορτάζονταν το καλοκαίρι με μεγάλη λαμπρότητα. Προσκηνητές ερχόντουσαν από όλη τη Θράκη και τη Μικρά Ασία. Ιερείς που ονομάζονταν Σάμοι εκτελούσαν, οπλισμένοι, πολεμικούς χορούς, με συνοδεία τύμπανου κι αυλού. Οι Κάβειροι είχαν και μαντείο στη Σαμοθράκη, αλλά δεν έχουμε καμιά ακριβή πληροφορία γι' αυτό.
Τη λατρεία των Καβείρων τη συναντούμε επίσης και στη Θάσο, την Ίμβρο και τη Μακεδονία. Στην Πέργαμο τους θεωρούσαν γιους του Ουρανού και ότι είχαν αναθρέψει τον Δία παιδί. Στη Μίλητο διηγούνταν ότι, κατά την πολιορκία της Ασσησού, οι κάτοικοί της είχαν στείλει να συμβουλευτούν το μαντείο. Κι αυτό απάντησε πως η σωτηρία τους θα ερχόταν από τη Φρυγία. Πραγματικά, δύο νέοι, ο Πόττης και ο Όννης που ήρθαν από τη χώρα αυτή, εικόνες κι ομοιώματα κουβαλώντας των Καβείρων, τους βοήθησαν να αποκρούσουν τον εχθρό.
Στην ηπειρωτική Ελλάδα η λατρεία των Καβείρων δεν είδε τόση ανάπτυξη όσο σε ορισμένα νησιά του Αιγαίου. Τη μεγαλύτερη ανάπτυξη την είχε στη Βοιωτία, όπου, στην παραλιακή πόλη της Ανθηδόνας, υπήρχε ιερό των Καβείρων, πολύ κοντά στο ναό της Δήμητρας. Ο Παυσανίας αναφέρει πως οι Θηβαίοι τιμούσαν τους Καβείρους έξω από την πόλη τους με μια λατρεία οργιαστική και μυστηριακή, που γι' αυτή, εξαιτίας της δεισιδαιμονίας του, δεν αναφέρει λεπτομέρειες. Λέει μονάχα πως οι Κάβειροι αυτοί ήταν δυο ο Προμηθέας και ο γιος του Αιτναίος. Αναφέρει επίσης πως, "είχαν προσφέρει φιλοξενία στη Δήμητρα, τον καιρό που περιπλανιόταν εδώ κι εκεί κι αυτή για ανταμοιβή τους εμπιστεύτηκε τα άρρητα και τα ιερά αντικείμενα που τα φύλαγαν μέσα στη μυστική την κίστη (καλάθι), καθώς και τους κανόνες για τις ιεροτελεστίες, που έγιναν κατόπιν κανόνες των ιερών οργίων που ίδρυσαν αυτοί και που συνδέθηκαν αυτά στενά με τη θεά".